Op 20 juni 2023 komt er op een gruwelijke manier een einde aan het leven van de 36-jarige Antoneta Gjokja. Ze wordt aangevallen als ze op de broodafdeling van de Albert Heijn aan een nieuwe werkdag begint. De blonde Roemeense heeft geen schijn van kans tegen de grote man die telkens maar weer op haar insteekt. De dader is uiteraard verantwoordelijk voor haar dood, maar wij als samenleving zouden ook eens na moeten denken over hoe dit heeft kunnen gebeuren.
Ik schreef eerder een verhaal over de dader van de steekpartij, Jamel L. Zijn bijzondere levensloop en de route die hij heeft afgelegd van kliniek naar kliniek en van gevangenis naar gevangenis. In Nederland, op de Antillen en in het Verenigd Koninkrijk. De schizofrene en paranoide man die al jaren en jaren kampt met psychoses werd meer dan eens over de schutting van de verantwoordelijkheid gegooid.
Kliniek
Toen L. tijdens een proefverlof vanuit Engeland de benen nam naar Nederland, wilde Engeland hem niet meer terug. Zet hem maar een tijdje in een kliniek, dan zijn wij er vanaf. Een kliniek in Amsterdam kocht een ticket voor L. zodat hij naar de Antillen kon. Toen hij op de Antillen tbs kreeg opgelegd, maar er geen specialistische en beveiligde hulp aanwezig was, weigerde Nederland de tbs over te nemen. Zonder specifieke indicatie was een dergelijke verhuizing namelijk niet financieel gedekt.
Wal en schip
Je kunt van alles zeggen over eigen verantwoordelijkheid, maar het is een feit dat Jamel L. bij voortduring tussen wal en schip viel. En dat was in de dagen voor de gewelddadige dood van Antoneta Gjokja misschien wel het ergste. L. was voor het stelen van een pak melk in de Albert Heijn (waarvoor hij werd vrijgesproken) en een bedreiging in detentie geplaatst in het Penitentiair Psychiatrisch Centrum in Scheveningen.
Om zijn gevaarlijke stoornissen te kunnen beteugelen kreeg hij een zogenaamd medicijndepot. Een injectie met middelen die enige helderheid bracht in zijn verwarde hoofd. Het depot werkte goed, maar L. naderde het einde van zijn detentie en werd op 9 juni 2023 in vrijheid gesteld.
De dienstdoende psychiater zag geen reden om hem met een crisismaatregel op te nemen.
Tentje
Hoe het precies allemaal kon gebeuren is niet helemaal duidelijk, maar L. kon vanaf dat moment nergens terecht. Hij kreeg te horen dat hij niet in aanmerking kwam voor een uitkering, de opvang weigerde hem vanwege zijn agressie een plek en de schizofrene man moest zijn toevlucht zoeken tot een tentje in een park.
Langzaam maar zeker verdween de werking van de laatste injectie met noodzakelijke medicijnen uit zijn bloed.
Tot overmaat van ramp besloot de boswachter zijn tent weg te halen, waardoor L. helemaal geen plek meer had om enigszins beschut en droog te kunnen slapen. De paranoïde L. werd alleen maar bozer en verwarder. Hij had onterecht vastgezeten voor de diefstal van een pak melk en wilde wraak nemen op de Albert Heijn. Het woord wraak kreeg steeds dikker gedrukte letters in zijn hoofd.
Rust
Stelt u het zich eens voor. Een al jaren agressieve man, kampend met ernstige stoornissen en meerdere malen veroordeeld tot een tbs vanwege gewelddadig gedrag. Gewoon op straat. Zonder geld, zonder hulpverlening, zonder dak, niet eens in staat om iets van rust te vinden in een schamel tentje.
Begrijp mij goed. Hoewel L. volgens deskundigen sterk verminderd toerekeningsvatbaar was, is hij de persoon die Antoneta uit het leven stak. Hij is verantwoordelijk voor haar dood en niemand anders. Hulpverlening is bovendien van allerlei factoren afhankelijk, niet in de laatste plaats van de wil van de patient zelf. En L. zal absoluut geen makkelijke man zijn geweest in de omvang.
Verstoken
Maar hoe het ook precies is gegaan, feit is wel dat L. van alles en iedereen verstoken rondliep in Den Haag. Feit is dat hij kampte met ernstige stoornissen die zonder de juiste medicatie een dodelijke cocktail van geweld konden opleveren. En een feit is ook dat op dat moment niemand echt verantwoordelijkheid nam voor een man die we gerust een wandelende tijdbom kunnen noemen.
Ik vind het te makkelijk om instanties de schuld te geven. Daarvoor is hulpverlening te complex en zijn mensen met stoornissen te onvoorspelbaar. Maar ik heb in de 23 jaar dat ik rechtbankverslaggever ben inmiddels te vaak meegemaakt dat mensen aan hun lot werden overgelaten. Dat organisaties langs elkaar heen werken, dat de bureaucratie adequate maatregelen in de weg staan en dat we met zijn allen het liefst de ogen sluiten voor personen die niet mee kunnen komen.
En de vraag dringt zich op of dit – in een breder kader bezien – wel een probleem is van de instanties. Waar veelal mensen werken met een goed hart, mensen die hard werken en willen helpen.
Samenleving
Misschien is dit wel veel meer een probleem van de samenleving. Van hoe wij omgaan met mensen die niet mee kunnen komen. In een wereld die ingericht is op succes. Op inmiddels erg ver doorgevoerde zelfredzaamheid.
Een maatschappij waarin straatmeubilair zo wordt gemaakt dat daklozen er niet op kunnen slapen. Waarin bankjes in stationshallen weg worden gehaald om daklozen te ontmoedigen een beschutte plek te zoeken. Waar verschillende gemeentes een verbod hebben ingevoerd om te bedelen. En waar politieke partijen pleiten voor afschaffing van de tbs.
Een samenleving waarbij mensen zonder vaste woon- of verblijfplaats boetes krijgen voor het gegeven dat ze buiten slapen, te lang in een portiek hangen of alcohol drinken op straat.
De openbare orde van de nette en succesvolle mensen moet immers niet verstoord worden. Dat we daarvoor daklozen opjagen en actief uit het straatbeeld willen houden, lijkt maar weinig mensen te deren.
Vijandig
Misschien is het wel zo dat we gewoon niet willen zien dat niet iedereen mee kan komen. We verwijderen tentjes uit bossen zonder naar een oplossing te kijken, we ontwerpen vijandig meubilair om het probleem onzichtbaar te maken en kijken de andere kant op als een verwarde man ons tegemoetkomt in de straat.
Ik heb er geen hard oordeel over, ik begrijp waarom bepaalde keuzes worden gemaakt. Maar ik weet ook dat je de beschaving binnen een samenleving af kunt lezen aan hoe er met kwetsbaren wordt omgegaan.
En reken maar dat mensen met stoornissen kwetsbaar kunnen zijn.
Tijdbom
Na al die jaren ervaring weet ik dat het geen kwestie is van of er weer een wandelende tijdbom ontploft, maar wanneer. Want het is 100% zeker dat er op dit moment mannen zoals L. door de straten van onze steden sloffen. Verstoken van basisbehoeftes zoals voedzaam eten en een slaapplek. Zonder de medicijnen die ze zo hard nodig hebben. Zonder zorg. Ik kan u aanraden eens de bizar schrijnende verhalen van straatarts Michelle van Tongerloo te lezen over daklozen die verstoken blijven van zorg.
Bij ieder heftig geweldsmisdrijf regent het in de politiek Kamervragen en al dan niet gespeelde verontwaardiging. Het sleets geworden ‘hoe kon dit gebeuren’ klinkt dan weer hol door de gangen van de Tweede Kamer.
Ik denk dat ik het antwoord voor een deel wel weet.
Ziende blind
Dit kan gebeuren en dit zal blijven gebeuren omdat we te vaak mensen aan hun lot overlaten. Omdat we bewezen gevaarlijke mensen met een plastic tasje met wat persoonlijke spulletjes buiten de poort duwen. Dit zal blijven gebeuren door ingrijpende bezuinigingen in de geestelijke gezondheidszorg, zorgverzekeraars die te veel macht hebben en wachttijden die veel te lang zijn.
Of de gruwelijke moord op Antoneta Gjojka voorkomen had kunnen worden, is maar zeer de vraag. Maar het is voor mij een gegeven dat je de manier waarop wij omgaan met kwetsbare mensen niet los kunt zien van heftige incidenten.
Als je keer op keer pas aandacht schenkt aan incidenten als ze gebeuren, ben je ziende blind voor de aanloop.
Want wie consequent iets pas wil zien als het te laat is, loopt altijd achter de feiten aan.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.