Er was vorige week nogal wat ophef over de woorden van de ervaren strafpleiter Gerard Spong. In een documentaire van Sunny Bergman liet hij zich ontvallen dat vrouwen zich ‘te makkelijk laten verkrachten’. In een reactie werd een grote advertentie geplaatst in het AD, waarin de raadsman nadrukkelijk werd aangesproken en geschreven dat verkrachting niet de schuld van vrouwen is. Hoewel de woorden van Spong tamelijk lomp en ongepast waren, heeft hij echter wel degelijk een punt.
Ik weet dat dit onderwerp gevoelig ligt. Toen ik alleen al op X aankondigde dat ik een verhaal hierover zou gaan schrijven, werd ik (met name door vrouwen) meteen ‘misogyn’ en ‘vooringenomen’ genoemd. En uiteraard een ‘mansplainer’. Weer een ander verweet mij mee te liften op de ophef en zette haar loze woorden kracht bij met een welgemeend: pleur op!
Nou, dat gaan we dus even niet doen.
Zedenzaken
Alsof ik niet al zeker twintig jaar over zedenzaken schrijf en als ervaren rechtbankverslaggever volgens mij wel de papieren heb om over zeden-gerelateerde zaken een onderbouwde mening te hebben. Kennelijk is alleen al het feit dat ik een man ben reden om niet meer te hoeven luisteren.
Over vooringenomen gesproken. Ik zeg op mijn beurt ook niet tegen vrouwen dat ze zich stil moeten houden omdat ze helemaal niet kunnen weten wat een dader voelt.
Laten we maar constateren dat sommige vrouwen zo druk bezig zijn met de strijd voor gelijkheid, dat ze zich van de weeromstuit een beter mens wanen omdat ze vrouw zijn.
De ironie.
Maar goed, aangezien ik mij nooit laat leiden door wat anderen menen wat ik wel en niet moet doen:
Second rape
De backlash van de ophef over de woorden van Spong was best heftig te noemen. Spong en mensen die zijn woorden wilden nuanceren werden weggezet als een stelletje victim blamers en meer dan eens kwam de term second rape voorbij. Om aan te geven dat de slachtoffers van seksueel misbruik opnieuw werden misbruikt door de stelling dat vrouwen zich te makkelijk lieten verkrachten.
Vooropgesteld: het is duidelijk dat Gerard Spong, die door zijn ervaring heel goed weet hoe het werkt in de media, tamelijk lomp was en woorden gebruikte die bij slachtoffers terecht woede opriep. Je zult inderdaad maar verkracht zijn en vervolgens onverkort de suggestie toegeworpen krijgen dat het alsnog je schuld is. Dit ligt allemaal uiteraard gevoelig, want veel slachtoffers voelen zich inderdaad in meer of mindere mate schuldig aan wat hen overkomen is.
Wat natuurlijk volkomen onterecht is.
Context
Dat feministen zich in felle bewoordingen uitspreken over de woorden van Spong is zowel begrijpelijk als te verdedigen, maar toch missen we in deze hele discussie een context die wel degelijk van belang is.
Enkele dagen na de ophef kwam Spong namelijk met een verklaring, waarin hij wees op de nieuwe zedenwetgeving, waarin weerbaarheid een centrale rol speelt. En daar heeft hij – ondanks alle gevoeligheden – wel degelijk een goed punt.
Zedenwetgeving
Om dat duidelijk te maken moet ik even stilstaan bij de nieuwe zedenwetging, die inmiddels van kracht is.
Voorheen was het – grof gesteld – zo dat er een element van dwang nodig is voor je iemand kan veroordelen wegens verkrachting. Dan draait het bijvoorbeeld om het gebruik van fysiek geweld of het dreigen met geweld.
De opzet van de dader moet er op zijn gericht om de ander te onderwerpen (om de wil te breken), waardoor hij (want het is meestal een hij) zijn gang kan gaan.
Schuldverkrachting
In de nieuwe zedenwet komt er naast deze opzetverkrachting een nieuwe variant bij: de schuldverkrachting. Daarbij komt het erop neer dat er altijd sprake moet zijn van consent tussen beide sekspartners.
En het gaat nog verder: bij die consent (toestemming) gaat het niet alleen om verbale toestemming, maar er moet ook gekeken worden naar non-verbale signalen (als er niet wordt gesproken).
Dit heeft onder meer te maken met het gegeven dat een deel van de slachtoffers ‘bevriest’ bij ongewenste seks en zich dus niet verbaal kan uiten. Even plat gezegd: als een vrouw er als een plank bij ligt, dan moet dat het signaal zijn dat er iets niet goed is.
Er is dan juridisch gezien een ernstig vermoeden van ontbrekende wil.
Consent
Als we er van uitgaan dat mannen meestal de daders van seksueel misbruik zijn (maar niet altijd, 1 op de 25 Nederlandse mannen is ooit verkracht en drie op de tien kreeg te maken met seksueel grensoverschrijdend gedrag) dan moet de man dus altijd opletten of de vrouw akkoord gaat met wat er allemaal gebeurt.
Sunny Bergman noemt dit ‘enthousiaste consent’ en dat dekt eigenlijk wel heel mooi de lading. Zodra je het gevoel krijgt dat de ander iets tegen haar (of zijn) zin doet, moet je daar alert op zijn en stoppen.
Verweren?
Het grote misverstand wat er nu in online discussies ontstaat is dat termen als ‘weerbaarheid’ de indruk wekken dat de vrouw zich maar beter had moeten verweren tegen fysiek geweld. Maar terug had moeten vechten als het ware.
Als je dit koppelt aan het beeld wat veel mensen van verkrachting hebben (de enge man in de bosjes) dan wekt dit terecht wrevel op. Moeten vrouwen dan maar op karate of boksen om die enge man te lijf te gaan? Met het risico om nog meer letsel op te lopen of zelfs gedood te worden?
Nou, nee.
Bekenden
Verkrachting door de enge man in de bosjes met een mes komt helaas voor, maar het merendeel van het seksueel misbruik zit anders in elkaar. Veel vrouwen worden misbruikt door ‘bekenden’ en in best wel wat gevallen is er sprake van een ‘omslag’ in het contact.
Bijvoorbeeld een vrouw die gezellig op stap is met iemand of iemand tijdens het uitgaan ontmoet, waarbij het eerste contact nog helemaal prima is. Een beetje flirten, samen iets drinken, gezellig kletsen, wat zoenen.
Plat
Niet zelden zien we in de rechtszaal terug dat het misgaat omdat de man uiteindelijk veel verder gaat dan wat de vrouw wil, al dan niet onder invloed van alcohol of drugs. Van het zoenen komt neuken, om het maar eens plat te zeggen en dat was de vrouw in kwestie nou net niet van plan.
Wat we ook zien is dat een deel van de vrouwen de penetratie (want dat is wat verkrachting juridisch is) maar ‘laat gebeuren’. In de hoop er dan ‘vanaf te zijn’ of simpelweg om erger te voorkomen. Een hele voorstelbare houding.
En in dat licht bezien heeft ‘weerbaarheid’ een heel andere lading. Het heeft dan niet te maken met ‘je verzetten’, maar met het aangeven van waar je grens ligt.
Sturing
Nou wil ik hier zeker niet beweren dat alle mannen bij te sturen zijn (was het maar waar), maar een deel van dit soort situaties heeft wel degelijk te maken met grenzen. En dat werkt twee kanten op. In eerste instantie grenzen die niet worden gerespecteerd (door de man) en in tweede instantie grenzen die niet aan worden gegeven (door de vrouw).
Het gaat hierbij helemaal niet om de schuldvraag, maar om het gegeven dat het thema grenzen een belangrijke rol speelt. Niet een doorslaggevende rol uiteraard, want als je als vrouw je grenzen aangeeft en mannen gaan er alsnog overheen, dan heeft het ook geen zin natuurlijk.
Weerbaarheid
En dan is er nog iets.
We leven helaas in een wereld waar mannen bestaan die geen zier geven om de lichamelijke integriteit van een vrouw. Dan kun je heel hard roepen dat die mannen moeten veranderen, maar uiteindelijk blijft er een groep over die over grenzen zal blijven gaan. En in dat kader heeft weerbaarheid ook wel degelijk te maken met het inschatten van de gevaren.
Het zou heel erg mooi zijn als die groep mannen ineens zal veranderen in uiterst empathische wezens, maar dat gaat niet gebeuren.
Als je als ouder tegen een kind zegt dat ze niet mee moeten gaan met een vreemde man of als je als politieagent tegen een slachtoffer van inbraak zegt dat die betere sloten moet installeren, maak je je ook niet schuldig aan victim blaming.
Duister
En dus vind ik dat je anderen ook niet victim blaming in de schoenen kan schuiven als die persoon stelt dat een vrouw zich – in een breder kader – weerbaar op moet stellen. Door die dronken man te weigeren die haar uitnodigt om nog even bij hem thuis iets te komen drinken bijvoorbeeld. Of niet alleen te gaan staan liften op duistere plekken of in obscure landen.
Dat heeft helemaal niets te maken met de schuldvraag, maar wel met gezond verstand. Ik had ook liever gezien dat het anders was, maar zo werkt het helaas nu eenmaal in de wereld.
Persoonlijk denk ik (en daar schreef ik al eens eerder over) dat we in ieder geval niet zo veel moeten verwachten van het strafrecht in deze kwestie. De rechtspraak kan alleen achteraf proberen nog iets recht te trekken wat in wezen inherent krom is.
Het misbruik heeft al plaatsgevonden, het slachtoffer heeft al een trauma en ik geloof zelf niet zo in de preventieve werking van het strafrecht.
Afschrikwekkend
De praktijk leert namelijk al heel erg lang dat een straf niet zo heel erg afschrikwekkend werkt en zeker in dit soort situaties is dat het geval. Omdat een deel van de daders op het moment zelf (of ze nu dronken zijn of niet) helemaal niet goed door hebben dat ze een strafbare grens overschrijden.
Onder invloed van razende hormonen en een slecht afgestelde antenne voor de ander (vooral bij jonge jongens) kan het snel uit de hand lopen.
Voor de duidelijkheid: we hebben het hier nog steeds over de variant schuldverkrachting, ik heb het niet over de mannen die met geweld de ander dwingen om maar allerlei handelingen te dulden. Want in dat soort gevallen kun je je grenzen aangeven tot je een ons weegt. Dat gaat niet helpen.
Focus
We kunnen nu natuurlijk de focus leggen op wat een advocaat heeft gezegd, of wat feministes zeggen. We kunnen over elkaar heen rollen op sociale media over de vraag wie gelijk heeft en wie niet. En dan staan we al snel schuimbekkend tegenover elkaar en zal er weinig tot niets veranderen.
We kunnen de ophef ook gebruiken om een andere weg in te slaan.
Opvoeding
Ik zie namelijk veel meer heil in een ‘nieuw’ kader waarin we onze kinderen opvoeden. Iedere ouder zou met zijn of haar kinderen de nieuwe zedenwetgeving aan moeten grijpen om het gesprek aan te gaan.
Om de kinderen nu al te leren hoe belangrijk grenzen zijn. Om die zowel te leren respecteren als duidelijk aan te geven.
Best wel veel kinderen (en dan met name vrouwen) wordt geleerd om aardig te zijn voor anderen. Om de ander niet teleur te stellen, om altijd voor een ander klaar te staan. Dat zijn op zich mooie kernwaarden, maar het risico is wel dat een deel van de vrouwen het idee krijgt dat ze altijd maar aardig gevonden moeten worden, waardoor ze te gemakkelijk dingen accepteren en te snel over hun eigen grenzen gaan.
Drankje
Als voorbeeld lees je bijvoorbeeld wel eens over jonge vrouwen die hun telefoonnummer geven tijdens het uitgaan, terwijl ze dat eigenlijk helemaal niet willen. Of een drankje accepteren terwijl ze er al een slecht voorgevoel over hebben.
Ik wil hier verder wijzen op het belang van de Lentekriebels. Oerconservatieve bewegingen en tradwifes schoppen graag tegen deze waardevolle voorlichting op scholen aan (want seks is viesbah) , maar een feit is dat de Lentekriebels nu exact gaan over weerbaarheid en het aangeven van grenzen.
En hier spreekt niemand over victim blaming van kinderen.
Gradaties
In de nasleep van de hele ophef stellen sommige vrouwen nu dat de oplossing er min of meer in ligt dat mannen gewoon niet meer moeten verkrachten. Dat zou natuurlijk heel erg mooi zijn, maar helaas zit de wereld ten eerste niet zo in elkaar en is het ten tweede zo dat seksueel misbruik dus in gradaties komt en het soms ontstaat vanuit een grijs gebied.
Een gebied waarbij het latere slachtoffer bepaalde zaken wel wil en bepaalde zaken niet.
Als je je hakken in het zand zet en dit categorisch allemaal afwijst omdat je activistische bloed al gaat koken bij termen als ‘weerbaarheid’ en ‘verantwoordelijkheid’, dan ga je simpelweg niets bijdragen aan de oplossing van dit probleem.
Mansplaining
Als je iedere welwillende man die het waagt om een mening te hebben over dit onderwerp stelselmatig in de gemakzuchtige hoek drukt van de mansplainer, dan heb je een punt gemaakt bij de Sisterhood en kom je heel stoer en sterk over, maar dan gaat er niets veranderen.
Ik ben niet naïef, daarvoor heb ik veel te veel leed gezien in de rechtbank. Het aanleren van weerbaarheid op jonge leeftijd zal niet volledig voorkomen dat mensen worden misbruikt.
Maar het is wel een stap in de goede richting.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.
Beste Chris, bedankt voor jouw uitleg. ik (als slachtoffer van seksueel misbruik) vind dit een waardevol perspectief op de zo beladen dynamiek. Het geeft ook handvatten om mee verder te komen en nieuwe inzichten om het concept consent te (leren) implementeren in het collectieve bewustzijn. Dank!
Chris,
Je schrijft hier een goed verhaal, maar hang het alsjeblieft niet op aan Spong, maar aan (inderdaad) Lentekriebels. Want daar gaat het om. Dat zowel mannen als vrouwen, en juist vooral jongens en meisjes al vroeg leren omgaan met grenzen. Heel veel vrouwen leren niet alleen om aardig te zijn, maar om hun grenzen te negeren. Onze hele maatschappij is doordrenkt van grensoverschrijdend gedrag dat juist als “normaal” wordt beschouwd. Zo wordt schoolgang bv zo ongeveer als heilig beschouwd terwijl het voor een grote groep kinderen helemaal niet zo’n veilige omgeving is. Maar er wordt drang en dwang uitgeoefend om die kinderen kostte wat kost toch op school te krijgen. En dat is maar één voorbeeld. Dus ja, je hebt een punt met dit verhaal, maar Spong is gewoon een botte klootzak die het leuk vindt te provoceren.
Woorden kunnen snel een trigger zijn. “Hij heeft echter wel een punt.”
Direct scherp en bijna een oordeel, tot ik dacht laat los en lees alles.
Zeer helder stuk, wat tot denken aan zet, maar mij ook raakt in emoties.
Door ervaring dat mensen bij mij niet hebben gelezen, ze het niet willen lezen, of zich er niet aan willen branden.
Hoe het brein werkt, een kleine donatie, omdat ik het een goed stuk vind, maar op dit moment niet in staat ben meer te doneren.
En het raakt mij of een kleine donatie iets zegt over mijn persoonlijke ervaring, of het niet meer waard is.
Ik heb meerdere aanrandingen ervaren omdat ik te lief was en bang voor de agressie van een ander als ik grenzen stelde. Zelfs vrienden die na jaren ineens iets probeerden. Ik bevries bij de eerste ongewenste aanraking, ga smoesjes verzinnen om ergens anders te gaan zitten, maar krijg het niet voor elkaar om te zeggen dat iemand me niet moet aanraken.
Nu heb ik mezelf maar aangeleerd om nooit meer alleen met een man in een ruimte te zijn.
Het is triest dat het zo moet, maar uiteindelijk ben ik zelf verantwoordelijk voor mijn eigen veiligheid. Weerbaarheid en risico’s vermijden is de sleutel inderdaad. Goed geschreven Chris!
Mij win je niet met deze preek, Chris (ik schaam me niet voor mijn “pleur op”.
Als jullie mannen-met-een-mening nou eens alleen maar schreven AAN mannen OVER mannen die verkrachten, en ons lekker erbuiten laten, DAN gaan we wat winnen. DAN gaat het over waar het over MOET gaan: de daders.
Mannen worden niet als dader geboren, ze worden zo gevormd.
Ga daar maar lekker aan opvoeden. Wij, vrouwen, zijn er klaar mee. Want het helpt niet als wij het doen he? We worden alsnog sexueel geintimideerd, geschoffeerd, aangerand, verkracht, klein gekregen.
Of we ons nou weerbaar opstellen of niet. Of we nou opvoeden of niet. Of we nou uitleggen of niet. Of we nou assertief genoeg zijn in onze grenzen stellen – of niet.
GA.MANNEN.OPVOEDEN, Chris, met al je vaderlijke (paternalistische) soortgenoten op een hoop. Daár ligt de winst. Niet bij ons.
Wij dragen al genoeg shit van jullie gelul – letterlijk en figuurlijk.
Goed, genuanceerd verhaal.
Laat iedereen het eerst lezen en dan pas reageren, als dat zo nodig moet.
Ik denk dat je het nog een keer moet lezen. En veel succes met alleen mannen opvoeden.
Voorbeeld vrouwen zijn nodig.
Beste Chris,
Oké, je gaat er meteen met gestrekt been in…
Toch heb ik met veel geduld je hele artikel uitgelezen.
Ik denk niet dat je het op hoeft te nemen voor een welbespraakte man als Spong. Als hij assertief bedoelt zal hij niet weerbaar zeggen. Het lijkt mij essentieel in zijn beroep om de juiste woorden te zieken en het lijkt mij dan ook niet logisch dat hij het per ongeluk verkeerd heeft geformuleerd. Hij lijkt oprecht overtuigd van zijn standpunt dat vrouwen slachtoffer worden omdat ze zich maar slapjes opstellen. Daarom vind ik de kritiek op hem terecht. Zonder dader is er immers geen slachtoffer.
De overige punten die je aanhaalt staan los van meneer Spong, maar zijn absoluut waar.
Echter vind ik het aantal ideeën om het aantal daders te verminderen veel te weinig.
Ook in de schuldverkrachtingscontext, met een bekende, schrijf je zelf ‘om erger te voorkomen’. Dat erger, betekent gedwongen worden (of erger). Ik weet niet of je dat goed begrijpt uit wat ik lees.
Daarnaast vind ik dergelijk realisme over ‘zulke mannen zijn er nu eenmaal’ te accepterend werken in de cultuur. Grenzen leren aangeven, maar meer nog accepteren!!! is wat mij betreft ook de weg. Ik durf namelijk mijn grens minder aan te geven als ik aanvoel of de ervaring heb dat een ander die niet zal accepteren (dan wordt de ervaring namelijk erger).
Ik ben het niet overal mee eens, het is dan ook een gevoelig thema en gestoeld op grote ongelijkheid – laten we potverdorie maar eens meer de vrouw beschermen dan de man, voel ik – maar bedankt voor je uiteenzetting.
Grenzen stellen werkt helaas alleen als de ander die accepteert. En om een of andere reden hebben vooral mannen er vrij veel moeite mee om een ‘nee’ te accepteren van een vrouw als het om seks gaat. Ik heb met meerdere mannen het bed gedeeld die bleven pushen om anaal te proberen. Mijn ‘nee, dat wil ik niet’ was niet afdoende. (Het is er gelukkig nooit van gekomen, maar het was bloedirritant)
Dus ja, het is belangrijk dat vrouwen hun grenzen duidelijk aangeven. Maar het echte werk zit in mannen leren dat ‘nee, dat wil ik niet’ een volledige zin is.