Het jaar loopt ten einde. Tijd om terug te kijken. Het zal de vaste lezer niet ontgaan dat ik veel schrijf over nepnieuws, complotdenken en autonomen. Dat heeft een reden. De strijd aan het front van de informatie-oorlog is alleen maar heviger geworden en die online strijd heeft directe en zichtbare gevolgen voor de samenleving en hoe wij met elkaar omgaan. Als alles waar is, is niets meer waar.
Ik ben zelf journalist geworden om verhalen te vertellen. Verhalen die verifieerbaar zijn en zo dicht mogelijk de werkelijkheid benaderen. Dat is wat journalistiek moet doen: proberen om gebeurtenissen zo getrouw mogelijk weer te geven en waar nodig te duiden.
Het uitgangspunt is dat de onderliggende feiten leidend zijn. Het is aan de lezer om op basis van die informatie een afgewogen mening te vormen. Zo zou informatieoverdracht in een ideale situatie moeten werken. De journalistiek bepaalt uw mening niet, maar reikt u wel de informatie aan om een mening te kunnen vormen.
Grondhouding
Gaat dat altijd goed? Nee, zeker niet. Journalisten zijn net mensen en mensen maken fouten. Maar de grondhouding blijft staan en op basis van mijn ruim twintig jaar ervaring bij lokale, regionale en landelijke media kan ik gerust zeggen dat journalisten van gevestigde media die grondhouding eren.
Die grondhouding staat echter in de samenleving op losse schroeven door een niet aflatende lawine aan nepnieuws die dagelijks – vooral op sociale media – over ons heen komt. De journalistiek moet bovendien opboksen tegen een kwaadaardig frame, dat door machthebbers zoals Trump, Baudet en Wilders, maar ook door complotdenkers bewust de wereld in wordt gepompt. Van ‘staatsmedia’ tot ‘fakenews-media’, u kent de loze termen.
Boodschapper
De reden is niet zo moeilijk te raden. Machthebbers houden niet van kritiek en als je die kritiek niet inhoudelijk kunt pareren, dan is de makkelijkste stap om de boodschapper verdacht te maken. Als journalisten tuig van de richel zijn, waarom zou je ze dan nog geloven?
Het vak journalistiek heeft inmiddels in bepaalde kringen, tot aan de politiek aan toe, een negatieve lading. Journalisten zijn ‘hoernalisten’ die in opdracht en tegen betaling het narratief van de Staat omarmen en uitdragen. ‘Linkse staatstrollen’ die liegen en bedriegen om de macht te dienen. Het is een vals en kwaadaardig frame dat zo hardnekkig wordt ingezet dat iedere journalist die actief is op sociale media het vrijwel dagelijks te horen krijgt.
Beveiliging
En het houdt niet op bij de onlinewereld. Vraag maar eens aan verslaggevers van de NOS wat ze op straat te horen krijgen en waarom ze bij sommige evenementen letterlijk beveiliging nodig hebben. Zelf loop ik al jaren met een noodknop omdat idioten een buitengewoon naar frame rond blijven pompen.
Journalisten die schrijven over criminele zaken krijgen tegenwoordig de volle laag. Zo schreef ik zelf ooit over een oplichtster (Yvonne Brinkerink) die voor tonnen aan PGB-gelden (voor kwetsbare kinderen) achterover drukte. Tot de dag van vandaag beschuldigt deze ontspoorde vrouw mij totaal uit het niets van kindermisbruik. Zoals gezegd: als je geen argumenten meer hebt, resteert de laster. Toen ik schreef over oplichter Michel Spekkers, deed hij aangifte en zat ik uren in verhoor (het werd uiteraard geen zaak).
Prijs
Schrijven over complotdenkers komt met een prijs. Na mijn verslag over de rechtszaken tegen complotdenker Huig Plug werd ik in een lange reeks twitterberichten neergezet als AIVD-medewerker en ‘ambtenaar’. Mijn verhalen over complotdenker Micha Kat leverden mij bedreigingen op en tientallen artikelen en YouTube-filmpjes over mijn ‘rol’ binnen een pedofiele satanische wereldorde. Journalist Bart Mos hoorde ooit een (kansloos) beroepsverbod tegen zich eisen omdat hij oplichter Ferdy Roet ontmaskerde.
Nu kunnen journalisten prima tegen een stootje en lig ik zelf van benamingen als hoernalist geen seconde wakker, maar er zit een groter probleem achter. Een probleem van aangejaagd en aangepraat wantrouwen dat zorgt voor verdeling in de samenleving en het onvermogen van een deel van de burgers om een afgewogen mening te vormen.
Andersdenkenden
Let wel: het gaat hier niet om een andere mening hebben. Het gaat ook niet om andersdenkenden, ook die hebben we broodnodig. Waar het hier om gaat zijn mensen die zo diep in de fabeltjesfuik zijn gezogen, dat ze volkomen los zijn geweekt van de maatschappij en van de grondhouding dat je moet beargumenteren wat je zegt.
Het zijn mensen die de meest bizarre gedachten en beschuldigingen ventileren zonder ook maar een begin van een verplichting te voelen om er iets van te bewijzen.
Groter
En die groep is veel groter dan je wellicht zou denken. Eén op de tien Nederlanders gelooft dat er rond corona vieze spelletjes werden gespeeld, ruim twintig procent van de Nederlanders gelooft in complottheorieën. In België is dat zelfs meer dan dertig procent. Uit onderzoek van de Hogeschool Utrecht blijkt dat jongeren van 15 tot 24 jaar sneller in nepnieuws trappen.
YouTube-kanalen waarin een van het pad geraakte huisarts beweert dat de CIA achter de coronapandemie zit, trekken bijna honderdduizend abonnees, waardoor het een verdienmodel is geworden.
In steeds meer landen komen populisten aan de macht die aantoonbaar, schaamteloos en bewust keihard liegen en daar gewoon mee weg komen ook. Het is toch waarlijk een gotspe dat een man die dagelijks liegt om zijn volgelingen op te kunnen jutten gewoon weer president kan worden van de Verenigde Staten?
Capitool
Een man die met een stalen gezicht stelt dat een verkiezingsuitslag niet klopt, terwijl daar geen enkel bewijs voor is? Die na zijn verlies zijn volgelingen opjut om het Capitool te bestormen? Er zijn inmiddels genoeg getuigenverklaringen waaruit blijkt dat vele Trump-supporters oprecht dachten dat ze in hun recht stonden om met geweld het huis van de democratie te bestormen.
Amerikaanse toestanden, zegt u? We hebben inmiddels in Nederland al enige tijd een politieke partij die op zijn minst suggereert het parlement te bestormen.
Startpunt
Misschien denkt u nu: grote woorden. Het zal allemaal wel. Maar een volwassen democratie kan alleen kan floreren als we allemaal in ieder geval het basisidee omarmen dat feiten, argumenten en bewijzen ertoe doen. Noem het een soort gedeeld startpunt. Het staat eenieder vervolgens volkomen vrij om een andere mening te hebben over zaken, maar zonder dit startpunt valt een rationele samenleving uit elkaar. Dan is er geen gedeelde grond meer.
Het is alsof je en bokswedstrijd organiseert waarbij de ene bokser keurig zijn handen gebruikt en de ander met twee vuurwapens in zijn knuisten de boksring bestormt. Dat gaat niet werken.
Eerlijk
Een gedeeld startpunt is essentieel. Je kunt prima felle kritiek hebben op coronamaatregelen, maar als je echt meent dat overheden in samenwerking met de wetenschap en de journalistiek bewust een mondiale crisis in scène hebben gezet om de wereldbevolking te decimeren, corona nooit bestaan heeft en vaccinaties genocide-gifprikken zijn, dan is een eerlijk gesprek niet meer mogelijk.
Dan vervallen alle redelijke argumenten en is het zelfs logisch om die overheid en de journalisten – die dat narratief niet delen – als de vijand te zien. De bestorming van het Capitool zou een sterke rode vlag moeten zijn. Als mensen echt denken dat hun groot onrecht wordt aangedaan, zijn ze tot alles in staat.
Drijfveer
Mijn drijfveer om aan te tonen hoe nepnieuws werkt zit hem ook in mijn eigen ergernis over hoe makkelijk mensen zich laten verleiden door makelaars in angst. En hoe ze vervolgens helemaal losgaan op een vijandbeeld, dat vrijwel altijd op drijfzand is gebouwd. Over asielzoekers, migranten, wetenschappers, journalisten, politici.
Niet alleen het debat wordt gesloopt, maar ook mensen.
Mede door het internet is complotdenken inmiddels zo omvangrijk geworden dat drie halvezolen met een internetverbinding de gemeente Bodegraven op zijn kop hebben kunnen zetten. Dat beveiligers de rust op een begraafplaats moesten borgen en een huisarts en een burgemeester moesten vrezen voor hun veiligheid. Dat een vader en een dochter zwaar beschadigd zijn omdat gewetenloze complotdenken hen zonder een spoortje bewijs linken aan satanisch kindermisbruik.
De voorbeelden van het resultaat van nepnieuws zijn legio. Een gerespecteerde viroloog moest ooit onderduiken omdat onverlaten hem neer hadden gezet als de architect van de corona-genocide. Engeland werd een schadelijke Brexit ingezogen en een racistische, kleinerende leugenaar werd de president van Amerika. Ouders van kinderen die om waren gekomen bij een schietpartij op een Amerikaanse school moesten verhuizen omdat complotdenkers hen belaagden omdat ze zogenaamd ‘acteurs’ waren in dienst van de Staat.
PVV
In Nederland doen we het helaas niet veel beter. De PVV is mede zo groot geworden door jaar na jaar een dystopisch beeld te schetsen, waar migranten en asielzoekers als een ware tsunami het land teisteren, Brussel zonder inspraak het nationale beleid heeft overgenomen, mensen door gelukszoekers geen woning meer kunnen krijgen en we weer terug moeten naar de blanke jaren vijftig, waar iedereen gelukkig was en tevree.
Nepnieuws zorgt er inmiddels zelfs voor dat mensen niet geloven of willen geloven in de onvermijdelijke klimaatverandering. Het is op veel fronten te zien. Een beweging met volstrekt bizarre ideeën over corona en vaccinaties toucheerde tonnen aan donaties en een voormalig graancirkelexpert kreeg wereldwijd miljoenen views met al lang gedebunkte en opgewarmde QAnon-meuk.
Handdoek
Het is mijn voornemen om ook het komende jaar te blijven schrijven over de schadelijke werking van nepnieuws en complotdenken. Niet dat ik er nou zoveel invloed op heb, maar als we het niet meer benoemen, dan gooien we de handdoek ook in de ring.
En dat was ik niet van plan.
On dit jaar af te sluiten: dank aan mijn vele donateurs. Door jullie ben ik in staat om mijn verhalen te blijven maken. Ik hoop dat jullie ook volgend jaar de bereidheid hebben om mij af en toe te steunen in het maken van verhalen waarvan ik vind dat ze ertoe doen.
Verhalen waarin ik zo veel mogelijk probeer te werken met argumenten en onderbouwing. Iedereen mag en kan daar vervolgens iets van vinden, maar wel met steekhoudende argumenten en op de inhoud.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.