Afgelopen week ging er een filmpje rond op Facebook over een ‘leeg ziekenhuis’ in Amsterdam. Koren op de al stomende molen van hardnekkige ontkenners van de realiteit. Al vanaf het begin van de coronacrisis heeft de leugen een grote vlucht genomen. Dit is een verhaal over het gemak waarmee we vallen voor dat wat we graag willen horen en zien.
In het korte, knullige, maar veel gedeelde filmpje op Facebook is te zien hoe iemand door een ziekenhuis in Amsterdam loopt en louter lege bedden filmt. De video is kennelijk bedoeld om aan te geven dat we met zijn allen bedonderd worden. De zorg staat helemaal niet onder druk! Er liggen helemaal geen zieken in die bedden! Zie je nou wel!
Helaas voor de filmer laat hij of zij slechts beelden zien van de beddencentrale. Een tijdelijke opslaglocatie waar gebruikte bedden gereinigd worden om daarna weer beschikbaar te komen voor nieuwe patiënten. Het is een ruimte in een kelder onder de hoofdingang waar nooit patiënten worden opgevangen.
Gretigheid
Het gretig door duizenden mensen gedeelde filmpje past naadloos in een schier eindeloze reeks van onzinnige berichten, weblogs, YouTube-video’s, Instagram-posts en tweets van bekende (Lange Frans, Wybren van Haga etc) en onbekende Nederlanders.
Allen zetten ze de leugen met grote en onbeschaamde gretigheid in om de werkelijkheid maar niet te hoeven accepteren, omdat ze uit onversneden egoïsme tegen de corona-maatregelen zijn of gewoon omdat ze niet zonder de aandacht en het podium kunnen.
Sensationele verhalen gaan altijd razendsnel rond; schrijf in schreeuwende HOOFDLETTERS over een corrupte overheid, een mondiaal corona-complot of duistere kindermoorden en je hebt automatisch een publiek. Malicieuze en gemakzuchtige clickbait is hip én een verdienmodel.
Maar waarom is nepnieuws zo effectief?
De mens is altijd gefascineerd geweest door spannende en sensationele verhalen. Vooral als ze over anderen gaan. Het is de reden waarom misdaadjournalistiek goed gelezen wordt en de Bijbel vol staat met onwaarschijnlijke fictie. We willen nu eenmaal graag overrompeld worden door sterke emotionele prikkels. Door smeuïge verhalen die ver van ons eigen leven afstaan en waar we ons om kunnen verkneukelen.
Het stimuleert onze fantasie, verschaft instant bevrediging en we voelen veilig van een afstandje plaatsvervangende sensatie. We zijn daarnaast dol op het veronderstelde leed van anderen. Roddelblaadjes kunnen niet bestaan zonder schandelijke leugens.
Bias
De verhalen vallen dus naar hun aard al op en worden gretig gelezen. Maar dat is nog maar het begin. Een psychologisch effect genaamd confirmation bias versterkt de kwalijke dynamiek. We zitten nu eenmaal zo in elkaar dat we voortdurend op zoek zijn naar bevestiging van onze eigen opvattingen. Wat niet in ons eigen heilige gelijk valt, drukken we met groot gemak weg.
Als je zeker denkt te weten dat alle asielzoekers hormonaal gestuurde slechteriken zijn (al dan niet opgehitst door schaamteloze populisten in Den Haag), dan zie je in ieder vluchtig berichtje over een zich misdragende asielzoeker keihard bewijs voor je al stevig in cement gegoten stelling.
De ‘bewijzen’ stapelen zich op in je hoofd, de verhalen die je ongelijk bewijzen, laat je links liggen. We accepteren van nature heel gemakkelijk verhalen die passen bij hoe we ons voelen en hoe we denken.
Corona
Deze onzalige dynamiek wordt nu vele malen versterkt door de aanhoudende coronacrisis. Als alleenstaande jonge vrouw of man die gebukt gaat onder de sluiting van de horeca en de avondklok sta je al snel open voor verhalen die tegemoetkomen aan je eigen onvrede en eenzaamheid. Je emotie neemt de overhand en het wensdenken wordt steeds krachtiger.
Ieder bericht over een verkeerde inschatting door de regering of een vertraging van een vaccin, versterkt je ongenoegen. Je wilt zo graag je vrijheid terug dat je een makkelijke prooi dreigt te worden voor berichten die naadloos passen in je knagende onrust.
Misschien weet je rationeel best dat de zorg zwaar onder druk staat, maar de beelden van een ‘leeg ziekenhuis’ vallen perfect in de wensgedachten die je voor jezelf hebt en de weerstand die je voelt. Je weet diep van binnen natuurlijk ook best dat het volledig opengooien van de horeca het virus en dus het leed enorm zal versterken, maar ieder bericht waar het als mogelijkheid wordt gezien, omarm je als de waarheid.
Niet omdat het waar is, maar omdat je graag wil dat het waar is.
Gewillig
De talloze verhalen over mensen die veel te vroeg sterven of van jongeren die lang moeten revalideren na een besmetting zie je wel, maar ze worden geen onderdeel van je standpunt. Ze passen niet in je onvrede en je zucht naar een vrije wereld. Je bent een gewillig slachtoffer van de verspreiders van nepnieuws.
Je kritische blik troebel geworden door de vurigheid van je eigen wensen.
Ieder mens heeft last van deze ‘kronkel’ in de psyche. Vergelijk het met de aanschaf van een televisie, bank of auto. Het is verdomd lastig om een dure aankoop te zien als een miskoop, juist omdat je er veel geld aan uitgegeven hebt. Als vanzelf druk je de negatieve kanten weg en zet je de positieve aspecten voorop. Alles om je niet slecht te hoeven voelen over je eigen beoordelingsvermogen. Het is immers voor niemand leuk om fouten toe te geven.
In een ieder van ons zit een stukje Mark Rutte.
Bubbel
Dan is er nog de bekende bubbel waar veel mensen in zitten. We zijn geneigd om mensen in ons leven toe te laten die op grote lijnen min of meer hetzelfde denken, maar we nemen vervolgens ook nog eens sneller iets aan van mensen die dicht naast ons staan. De werkelijke waarde van de informatie is dan niet meer doorslaggevend, maar de specifieke boodschapper van die informatie.
Op sociale media heeft die bubbel een nog verwoestender werking. Wie eenmaal op YouTube of Facebook interesse toont in een dubieus onderwerp, krijgt vervolgens van de grote techbedrijven bij voortduring verhalen voorgeschoteld die in dezelfde lijn liggen.
Als je eenmaal de overtuiging hebt dat de machthebbers mondiaal onderdeel zijn van de babybloed drinkende elite, dan zijn er genoeg warrige verhalen beschikbaar die je gedachten voeden. Het wordt een niet meer te stoppen optelsom.
Perceptie
Maar zijn we anno 2021 dan geen volwassen maatschappij met allemaal verstandige en goed opgeleide mensen? Niet echt. De individuele mens kent namelijk altijd zelf waarde toe aan een gebeurtenis. We zijn immers per definitie slechts onze eigen waarnemers. Hierbij worden we echter sterk beperkt door de hoeveelheid kennis die we hebben.
Een lege zaal met ziekenhuisbedden kunnen we prima waarnemen, maar zonder de kennis van het bestaan van een beddencentrale trekken we toch de verkeerde conclusie. Dit klemt temeer als je niet weet dat de druk in de zorg helemaal niet hangt op het aantal bedden, maar op de inzetbaarheid van gespecialiseerd personeel.
En die kun je niet even bij de groothandel bestellen.
Met andere woorden: de manier waarop we de wereld om ons heen waarnemen moet direct gekoppeld worden aan de kennis die we bezitten om er een juiste conclusie uit te kunnen trekken.
Nepnieuws vaart sterk op dit gebrek aan kennis. Mensen die niet helemaal snappen of weten hoe iets werkt, kunnen makkelijk verleid worden om het ongelooflijke te geloven. Zoals burgers in een ver verleden dachten dat een maansverduistering het einde der tijden zou betekenen en bliksem het werk was van boze goden.
Podium
Maar laten we de moderne digitale megafoon ook niet vergeten. Praktisch iedereen heeft tegenwoordig een podium. Omdat velen op sociale media meteen en zonder grondig onderzoek te doen een mening uiten, lijkt het soms wel of Twitter of Facebook de norm is. Alsof de waarheid van ‘Het Volk’ daar te lezen is.
Media en politiek hebben het er maar druk mee.
De realiteit is echter dat sociale media niet zelden louter de moderne dorpspomp is waar mensen doorgaans zonder al te veel kennis sensationele onzin wensen te verspreiden. Samen met onze onbedwingbare neiging om ons heilige eigen gelijk constant te voeden met dat wat we willen horen levert dat een gevaarlijke ontwikkeling op.
Propaganda
Nepnieuws is namelijk vaak niets meer of minder dan propaganda. De verspreiders hebben er belang bij om de leugens in uw hoofd vast te zetten. Vaak is dat een politiek belang; een radicaal-rechtse partij bijvoorbeeld die aan de macht wil komen en daardoor wanhopige kiezers onbeschaamd in de luren legt met valse en ronduit gevaarlijke beloftes over een vrij Nederland tijdens een dodelijke pandemie.
Soms draait het om een economisch belang; malicieuze roeptoeters (Lange Frans, Alex Jones. Robert Jensen) die gewetenloos geld willen verdienen over uw goedgelovige rug.
Hoe je het ook bekijkt; verspreiders van nepnieuws zijn uit op destabilisatie. Op chaos. Zij hebben u nodig om voor hen verdeeldheid te zaaien. Ze willen dat u hun leugens niet alleen gelooft en verspreidt, maar ook dat u in actie komt.
Ze willen dat u regels schendt, actie gaat voeren, in opstand komt, een andere keuze maakt in het stemhokje of weigert om een levensreddend vaccin te nemen. De verspreiders van nepnieuws dienen niet uw belang, maar dat van zichzelf.
U denkt wakker te zijn, maar u bent een weerloos instrument. Want eenieder die denkt dat je met leugens een punt kunt maken, negeert het harde feit dat het gebruik van leugens bewijst dat er om te beginnen al geen valide punt was.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast per bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.