We mogen in maart weer stemmen en de VVD is onbetwist koploper in de peilingen. Iedereen is uiteraard volkomen vrij om te stemmen op een partij naar keuze, maar wie kiest voor de VVD draagt veiligheid en rechtvaardigheid niet onverkort een warm hart toe. Dit is een analyse van het verkiezingsprogramma van de grootste partij van Nederland.
Ik heb op deze plek al meerdere verhalen gemaakt over de in de media geuite populistische spierballentaal van de liberalen. De VVD heeft uiteraard alle recht om criminaliteit keihard aan te pakken, maar doorgaans denkt de partij niet al te hard na over de gevolgen van ingezet beleid.
En dat kan desastreus uitpakken voor de veiligheid van burgers.
In het 95 pagina’s tellende VVD-conceptverkiezingsprogramma 2021-2025 vinden we een heel hoofdstuk terug over veiligheid. Zonder volledig te willen zijn, een aantal zorgelijke punten:
‘Het strafrecht besteedt meer aandacht aan wat rechtvaardig is voor de samenleving als geheel. Het is niet uit te leggen wanneer iemand na geweld tegen hulpverleners niet de cel in hoeft…’
Een tamelijk cryptische vermelding. Wat zegt de partij hier eigenlijk? Dat een rechter meer moet kijken naar wat mensen die een zaak helemaal niet kennen als rechtvaardig zien?
Daar lijkt het wel op aangezien men vervolgt met de populistische stelling ‘het is niet uit te leggen’, een nietszeggende zin die we vaak horen als een politicus zelf niet begrijpt of wil begrijpen wat de waarde van maatwerk en rechtvaardigheid is en probeert de al even onwetende kiezer te paaien met symboolwetgeving.
Uitleg
Dat wat ‘niet uit te leggen is’, is namelijk meestal heel goed uit te leggen. Voor geweld tegen hulpverleners lijkt een celstraf op het eerste oog een prima optie, tot je de echte verhalen achter die papieren dossiers kent.
Verhalen over dronken mensen, impulsieve daden, misplaatste stoerheid, uitlokking en of disproportioneel geweld van het gezag zelf, groepsdruk en domme acties. Lees hier bijvoorbeeld hoe geweld tegen het gezag soms kan ontstaan.
Daar komt nog eens bij dat een celstraf soms niet wordt opgelegd omdat een verdachte al weken in voorarrest heeft gezeten, na dat voorarrest een opleiding of behandeling is gestart of zelfs weer werk heeft. Rechters zijn daar terecht gevoelig voor en weten heel goed dat je een net ingeslagen recht pad lelijk dwarsboomt door alsnog een celstraf op te leggen. En daarmee opnieuw de kans op meer ellende voor anderen.
Wraak
Een celstraf appelleert uiteraard aan gevoelens van wraak en vergelding, maar is bepaald niet zaligmakend. Omdat een gestrafte vaak slechter af is en – belangrijker – in het verlengde daarvan de maatschappij. Je haalt een dader met een celstraf namelijk uit de eigen werkkring, zijn huis en sociale vangnet, waardoor de motivatie om het beter te doen verdwijnt, radicalisering dreigt, schulden oplopen en je onbedoeld zo de ideale voorwaarden schept voor nog meer crimineel gedrag.
Gemakzuchtig
Wie zich kritisch uit over nut en noodzaak van (zwaardere) celstraffen krijgt doorgaans meteen het verwijt ‘wil je ze er dan gewoon mee weg laten komen??’ voor de kiezen.
Dat is gemakzuchtige retoriek. Het niet opleggen van een celstraf wordt door populisten vaak gezien als een zwaktebod, maar doet geen recht aan het langdurige vangnet dat je met behulp van een werkstraf en een voorwaardelijke celstraf (met proeftijden tot drie jaar) kunt opleggen.
Een celstraf van een paar maanden is doorgaans makkelijker uit te zitten dan jarenlang onder curatele staan van de overheid, verplichte behandeling, langdurige cursussen en contactverboden. Het laatste is feitelijk aan de slag gaan met ongewenst gedrag in de hoop erger te voorkomen. Een kale celstraf opleggen is maar al te vaak vragen om problemen in de nabije toekomst.
Minimumstraf
‘Minimumstraffen voor georganiseerde misdaad en een bijzonder regime in de gevangenis voor grote drugscriminelen’
Daar is de minimumstraf weer, feitelijk een motie van wantrouwen richting de rechtspraak en een zeer ongewenste vorm van het aan banden leggen van de vrijheid van rechters. Je kapt het essentiële maatwerk af en stelt al van tevoren vast welke straf er op een strafbaar feit moet staan, terwijl je helemaal nog niet weet wat het aandeel, de achtergrond en het toekomstperspectief van een individuele verdachte is.
Een straf komt in een rechtvaardige samenleving niet louter tot stand op basis van een strafbaar feit op papier, maar op basis van een zorgvuldige afweging van de specifieke rol van een verdachte en alle belangen rond een strafzaak.
Bij sommige verdachten ontkom je niet aan een jarenlange celstraf, maar er zijn ook genoeg zaken waarin een andere afdoening veel passender, slimmer en veiliger is. Bijvoorbeeld bij een jeugdige verdachte die meegezogen is in een criminele dynamiek en die je met een cocktail aan maatregelen nog op het rechte pad kunt trekken.
Het is een investering in de toekomst, iets waar de VVD als het gaat om ondernemerschap terecht doorgaans een grote zak geld voor over heeft.
Herhalingsgevaar
Investeren in daders is natuurlijk niet heel erg stoer en je wint er waarschijnlijk ook geen verkiezingen mee, maar je geeft jezelf als samenleving wel een kans om nog meer slachtoffers te voorkomen. Hoewel recidivecijfers complex zijn en je rekening moet houden met leeftijd, type misdrijf, strafblad en vorm van toezicht ligt de terugval onder celgestraften de laatste jaren grofweg tussen de 45 en 50%.
Als het gaat om de zogenaamde High Impact Crimes (inbraak, beroving) laten cijfers uit 2016 zien dat 54% van de woninginbrekers, 53% van de straatrovers en 43% van de overvallers binnen twee jaar opnieuw voor de rechter staat. Soms schieten cijfers door naar de 70%.
Na een werkstraf is dat minder dan 30% en na toezicht door de reclassering rond 38%. Als het gaat om een tbs-maatregel (gedwongen behandeling) dan pleegt iets minder dan 30% van de ex-tbs’ers binnen vijf jaar opnieuw een ernstig delict. Maar liefst 70% doet dat dus niet.
Woonplaatsverbod
‘Een woonplaatsverbod voor daders in de buurt van slachtoffers en nabestaanden. Een dader die wordt vrijgelaten, kan dan worden verboden om in zijn oude woonplaats te gaan wonen’
Opnieuw nogal cryptisch. Een dader waarvan? Inbraak? Laster? Mishandeling? Bedreiging? En wat is er geworden van het gegeven dat een dader boete doet voor zijn daden en daarna een tweede kans verdient? Moet iemand die in Amsterdam een buurtgenoot te lijf gaat bij een uit de hand gelopen wederzijds conflict dan maar met zijn hele gezin verkassen naar Almere? Kinderen naar een andere school? Andere werkgever?
Wat mij betreft een nogal heftige bijkomende straf (zeker als je naar Almere moet verhuizen) die in best veel gevallen bepaald niet proportioneel is aan het onderliggende misdrijf.
Op de uitkijk
‘Zwaardere straffen in de strijd tegen drugscriminaliteit voor de ‘kleine jongens’ zoals drugskoeriers, loopjongens en jongeren die op de uitkijk staan. Daarmee voorkomen we dat jonge mensen worden opgenomen in het criminele circuit, doorgroeien en bijvoorbeeld ingezet worden voor het plegen van moorden…’
Here we go again. Zet een jongere die op de uitkijk staat, maar een tijdje vast. Dat zal ze leren. Helaas leert de praktijk dat dergelijke jongeren een korte celstraf zien als statusverhogend, in de gevangenis pas echt de kneepjes van het vak leren kennen, een achterstand oplopen bij een eventuele opleiding, uit het zicht raken van mensen die nog wel goede invloed uit kunnen oefenen en eenmaal weer uit de gevangenis helemaal de straat als hun werkterrein en enige ‘familie’ gaan zien.
‘In Nederland wordt nog te vaak de vraag gesteld of zwaarder straffen wel zinvol is voor de dader. Terwijl vergelding, genoegdoening aan slachtoffers en bescherming van onze samenleving de kern van het strafrecht vormen…’
Het zal ongetwijfeld toeval zijn dat de VVD een belangrijk onderdeel van de kern van het strafrecht vergeet te noemen, namelijk preventie (hoe voorkomen we leed in de toekomst?) en resocialisatie (hoe krijgen we de dader weer op de rails?). Maar het is goed dat de partij de bescherming van de samenleving noemt. Een samenleving die je op de wat langere termijn dus juist niet goed weet te beschermen als je mensen steeds maar weer zwaarder straft.
Taakstrafverbod
‘Uitbreiding van het taakstrafverbod. Bij bepaalde zware gewelds- en zedendelicten willen we dat er een substantiële gevangenisstraf wordt opgelegd’
Here we go again. Opnieuw het ontnemen van de vrijheid van de rechter om een straf op te leggen die past bij alle omstandigheden. Een ‘zwaar geweldsdelict’ klinkt natuurlijk tamelijk heftig op papier, maar dat kan in de praktijk best meevallen. Een dubbele poging tot doodslag kan ook wijzen op twee geschrokken agenten.
‘Frequentere inzet van TBS in combinatie met een gevangenisstraf om gevaarlijke mensen zo lang mogelijk uit de samenleving te houden, bijvoorbeeld jihadisten of gedetineerden bij wie gedurende de gevangenisstraf toch een stoornis wordt geconstateerd’
Hier begeeft de VVD zich op heel glad ijs door feitelijk te stellen dat een dader na zijn veroordeling een extra sanctie kan worden opgelegd, in dit geval kennelijk een tbs-maatregel. Als ik het goed begrijp werkt het dan zo dat een rechtbank geen causaal verband gezien heeft tussen een misdrijf en een stoornis – en dus terecht geen tbs oplegt – maar dat dit later op de een of andere manier ineens wel kan als tijdens de detentie een stoornis boven water komt.
Hoe je daar achteraf een causaliteit (oorzaak-gevolg) in vaststelt en hoe je het onderscheid kan maken tussen detentie-omstandigheden en het vrije leven is mij geheel onduidelijk.
Afstand?
‘Omdat rechterlijke uitspraken complex zijn en niet altijd een concrete oplossing voor een probleem bieden, dreigt de rechtspraak steeds meer op afstand van de samenleving te komen…’
Huh? Dus omdat vonnissen ‘complex’ zijn en iets niet concreet oplossen, dreigt afstand van de samenleving? Dat is zoiets als zeggen dat neurochirurgie best ingewikkeld is en we die operaties maar simpeler moeten maken.
Komt bij dat uitspraken helemaal niet zo complex zijn. Lees maar eens een vonnis op rechtspraak.nl en u zult zien dat het met een beetje moeite best logisch en rechtvaardig is.
En wat is die afstand tot de samenleving eigenlijk? Gaat het dan om mensen die op basis van onvolledige en sensationeel geschreven krantenberichten leeglopen bij GeenStijl? De mensen die zelf nog nooit een rechtszaal van binnen hebben gezien en oordelen op basis van een paar snippers informatie en een nijpend gebrek aan kennis over onze rechtspraak?
Het is tamelijk naïef om te veronderstellen dat de rechtspraak een breed en eeuwenoud probleem van criminaliteit concreet op kan lossen. Rechtspraak is achteraf oordelen over een voltooid verleden tijd. Recht proberen te krijgen wat inherent krom is en blijft.
En zo staat het programma van de VVD vol gekke dingen. De bewijslast omdraaien bijvoorbeeld als het gaat om het afpakken van geld, als je arm bent geen recht meer op gefinancierde rechtsbijstand bij een scheiding, een verdubbeling van de maximale jeugdcelstraf (waarom dat niet goed is, leest u hier) en het strafbaar stellen van het openbaar maken van beelden waarop politieagenten en hulpverleners herkenbaar zijn.
Heropvoeden
Ik ga hier niet beweren dat er niets klopt van het verkiezingsprogramma van de VVD. Er staan ook goede dingen in, zoals het heropvoeden van jonge boeven. Maar zoals ik het zie neemt de VVD in het verkiezingsprogramma als rode lijn erg vaak de beroepscrimineel (een kleine groep) als maat der dingen. De karikatuur van de slechterik die 24/7 op ons loert, niet bij te sturen is en alleen met keihard afstraffen is af te remmen.
Iedereen die ook maar een beetje verstand en ervaring heeft binnen de rechtspraak in Nederland weet dat de meeste daders sukkelaars zijn. Mensen met (ernstige) persoonlijkheidsstoornissen, verslaafden of personen die door schulden, persoonlijk leed of onvermogen niet goed (meer) mee kunnen komen in de samenleving. Uit onderzoek blijkt dat zo naar schatting tachtig procent van de detentiebevolking lijdt aan een stoornis of verslaving.
Ik vermoed dat veel burgers dit dwingende gegeven niet zien, mede omdat de traditionele media in grote lijnen vaak alleen interesse hebben in de heftige strafzaken. Daar waar de lijn tussen goed en slecht vaak scherp getrokken is. Interessante zaken die ons een inkijkje geven in bijvoorbeeld georganiseerde misdaad, maar die totaal niet representatief zijn voor de bulk aan strafzaken.
Uitsluiting
Door daders hard en langdurig buiten te sluiten, vergroot je juist het probleem. Je sluit de personen uit die toch al moeite hadden om in het dwingende en op prestaties gerichte ritme van de samenleving mee te komen.
Waardoor ze zodra ze weer onbehandeld en zonder begeleiding buiten staan, binnen afzienbare tijd opnieuw vanaf de zijlijn ongewenst gedrag vertonen. Waarna ze weer slachtoffers maken en partijen als de VVD weer kunnen roepen dat het nog strenger moet.
Het toont lef om die cirkel te doorbreken en die dapperheid zie ik te weinig terug bij de VVD. Kennelijk is het makkelijker om ten gunste van de heilige marktwerking te bezuinigen op hulp, begeleiding en behandeling.
Het levert ongetwijfeld weer zetels op, maar zal de maatschappij niet veiliger maken.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast per bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.